De smartphone is niet meer weg te denken uit het leven van jongeren. Waar dit technologische hulpmiddel ooit als luxe werd beschouwd, is het nu een groot onderdeel van het dagelijks leven. Of het nu gaat om het bijhouden van sociale contacten, het maken van huiswerk, of simpelweg om vermaak, jongeren spenderen uren per dag op hun smartphone. Maar wat betekent dit intensieve smartphonegebruik voor hun mentale gezondheid? 

 

Middelbarescholier Tim zit op zijn fatbike onderweg naar school, terwijl hij door de straten scheurt stuurt hij nog even snel een foto op snapchat. Dit is een alledaags beeld voor jongeren tegenwoordig: niet de wereld om hen heen, maar het kleine schermpje in hun hand lijkt het belangrijkste te zijn. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt dat 87% van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar dagelijks sociale media gebruikt. Dat is zo’n negen op de tien scholieren.

 

Telefoonverslaving: een veelgebruikt woord 

Het zal niet de eerste keer zijn dat je iets leest over telefoonverslaving onder jongeren. Het is een veelbesproken item in de media, meerdere media zoals De NOS en De Correspondent spreken al snel over een ‘telefoonverslaving’. Maar volgens professor Mariek Vanden Abeele, expert op het gebied van mediagebruik, is het woord "verslaving" in veel gevallen te snel gebruikt. "We spreken pas van een verslaving als het leven van iemand er echt onder gaat lijden," legt ze uit. Ze vergelijkt het met een snoepverslaving: "Veel mensen zeggen verslaafd te zijn aan snoep, maar voor de meesten blijft dit een onschuldig verlangen. Slechts een klein deel laat zijn relaties of werk eronder lijden." 

Dit sluit aan bij het onderzoek van Trimbos. In 2017 bleek dat slechts 4% van de jongeren tussen 13 en 16 jaar daadwerkelijk problematisch sociale media gebruikt. Hoewel dit aantal licht is gestegen met 18% in de afgelopen zes jaar, wijst dit erop dat de overgrote meerderheid van jongeren geen ernstige problemen ondervindt door hun telefoongebruik. 

 

Hoeven we als ouders ons dan geen zorgen maken? 

Hoewel de cijfers aantonen dat een klein percentage van de jongeren echt verslaafd is aan hun telefoon, betekent dit niet dat ouders zich geen zorgen hoeven te maken. De Amerikaanse auteur Jonathan Haidt benadrukt in zijn boek Generatie Angstoornis dat smartphones en sociale media kunnen bijdragen aan een wereldwijde mentale gezondheidscrisis onder jongeren. Hij stelt dat de constante aanwezigheid van sociale media en de druk om voortdurend ‘aanwezig’ te zijn, leidt tot angst en depressie bij veel jongeren.

 

Dit wordt ook bevestigd door recent onderzoek van Popat en Tarrant (2023), waarin jongeren tussen de 13 en 17 jaar aangaven dat ze verschillende negatieve effecten van sociale media ervaren. Ze noemden onder meer de zoektocht naar goedkeuring, angst voor oordeel, lichaamsvergelijkingen, verslaving en cyberpesten als factoren die hun welzijn beïnvloeden. 

 

‘’Thuis of in je kluis’’

Dankzij de grote zorgen van deskundigen, ouders en leerkrachten heeft de overheid begin dit jaar een landelijk telefoonverbod op middelbare scholen ingesteld met de regel: "thuis of in je kluis." Dit betekent dat leerlingen hun telefoon tijdens de lessen en pauzes niet meer mogen gebruiken. Een verademing voor middelbareschooldocent Nicolette Terhaag, "Voorheen liepen de leerlingen als zombies door de school, alleen maar kijkend naar dat scherm". Voordat dit verbod ingevoerd was moesten leerlingen hun telefoon bij binnenkomst in de klas inleveren, de telefoon moest dan in de telefoontas, een tas die zich meestal aan de voorkant van het lokaal bevindt en waar leerlingen gedurende de les niet bij kunnen.  

 

"Zodra de telefoon de telefoontas inging duurde het minuten voordat ik focus bij hen ervaarde, tijdens de les waren ze druk bezig met of zij berichten binnen kregen en tegen het eind van de les smachtte de leerlingen al naar het gebruik van hun telefoon’’ zo zegt de dramadocent. ‘’Ik ben een groot voorstander van het telefoon verbod’’. Vanaf het moment dat het verbod inging merkte ze dat sommige leerlingen erg agressief werden ‘‘ze konden een leven zonder een telefoon niet voorstellen’’. Maar nu het verbod al bijna een jaar bestaat merkt zij dat de focus weer terug is "Er heerst meer rust in de klas, en iedereen let beter op."   

Hoewel scholen deze verandering als positief ervaren, blijft het voor ouders een uitdaging. Het opstellen van regels voor telefoongebruik thuis ligt immers bij hen, en niet bij de overheid. 

 

‘‘We willen alles zonder de prijs ervoor te willen betalen’’

Psycholoog Merel Hovestad merkt in haar praktijk dat smartphonegebruik een vaak besproken onderwerp is. Cliënten komen nooit specifiek voor hun telefoongebruik, maar het blijkt regelmatig een onderliggende oorzaak van problemen zoals slaapproblemen en concentratieverlies te zijn. "In de maatschappij van nu willen we alles, zonder de prijs te betalen voor ons gedrag," zegt Hovestad. 

 

Ouders ervaren vaak een tweestrijd, aan de ene kant willen ze dat hun kinderen minder tijd op hun telefoon doorbrengen, maar tegelijkertijd gebruiken ze smartphones vaak om hen te vermaken. "Het is voor ouders een enorme worsteling. Wij zijn ook uitgeput en willen soms gewoon even rust. De oplossing die ouders vaak kiezen, is om hun kinderen te vermaken met de smartphone, ‘Ga maar even kijken naar een filmpje van een kind die knutselt’ hoe bizar is dat?’’ aldus Hovestad.  

 

De positieve kanten van smartphones 

Het is gelukkig niet allemaal kommer en kwel. Volgens het Trimbos blijkt dat juist het boek van Jonathan Haidt ook veel maren kent en niet de volledige waarheid vertelt maar vooral veel zorgen wekt en op sommige vlakken ongefundeerd zijn.  NRC schrijft dan ook met een grote kop ‘‘We moeten sociale media niet op het podium hijsen als dé zondebok voor mentale problemen bij jongeren’’ Het is belangrijk om te beseffen dat er vele andere externe of interne factoren kunnen meespelen in het welzijn van jongeren, en dat sociale media niet altijd de hoofdoorzaak zijn. 

Voor veel jongeren is sociale media een manier om hun identiteit te ontdekken en deel te nemen aan gemeenschappen waar ze zich gehoord voelen. Dit kan vooral belangrijk zijn voor jongeren die in het dagelijks leven moeilijk aansluiting vinden. Sociale media bieden een platform om verbinding te maken met anderen die dezelfde interesses of ervaringen delen. Daarnaast kunnen platforms zoals Instagram of TikTok een bron van creativiteit zijn, waarbij jongeren geïnspireerd worden om zich bezig te houden met kunst, muziek of mode.